Saha (Yakut) Kültüründe At ve Binicilik

At, Türk kültürünün vazgeçilmez unsurlarından biridir. Saha (Yakut) kültüründe atlar ve binicilik büyük önem taşımış, motifleri pek çok yere kazınmıştır. Her zaman saygı görmüş ve sembolik bir değere sahip olmuş, hatta aziz bir varlık olarak mezarlardaki yerini paylaşmıştır.

Prof. Dr. YURIY VASILYEV-CARGISTAY

Saha halkı Türk dünyasının en uç noktalarında, en kuzey ve en doğu noktasında, Sibirya’da, Kuzey Buz Denizi kıyısında yaşamaktadır. Anavatanları bugün uçsuz bucaksız ormanlar, yüksek dağlar, geniş tundralar ve 1,5 km kalınlığında bir buz tabakasıyla donmuş topraklardan oluşuyor. Kış 8-9 ay sürer. Bu topraklarda güneş kışın aylarca doğmaz, yazın ise hiç batmaz. Dünya üzerinde Yakutistan kadar sert bir iklime sahip başka bir yer yoktur.

Yakutistan elmas, altın, gümüş, petrol, doğal gaz, kömür, demir, kalay ve uranyum ülkesidir. Bu geniş ormanlar 700.000 göle ve değerli av hayvanlarına ev sahipliği yapmaktadır. Dünyanın en büyük on nehrinden biri olan Lena Nehri Yakutistan’ın içinden akar ve okyanusa dökülen ağzı 15 km genişliğindedir. Bu topraklarda yaşayan Saha halkı Oğuz ve Uygur köklerinden türeyen bir dil konuşur ve binlerce yıl öncesine dayanan zengin bir halk edebiyatına ve inançlara sahiptir.

Saha halkının gururu ve sembolleri güneş, at, kımız ve kobuzdur. Saha kültüründe at kutsal bir hayvandır. Saha inançlarına göre, at tanrısı Cohogoy-Toyon, kutsal göğün üçüncü katında, güneydoğu tarafında ikamet eder. Hem Saha halkını hem de atlarını korur.

Ayrıca Saha folklorunda atın oğlu “Duray-Bahadır” ve Dolgan-Sakha kültüründe atın oğlu “Atalami-Bahadır” gibi Olonho destanları vardır.

Saha inanç ve ritüellerinde atlara saygı yaygındır. Örneğin, Ihtax, Saha Yeni Yılı, bir kımız (mayalanmış kısrak sütü) kutlamasıdır. Kutlamalara katılanlar sert kımız içerek eğlenir ve at eti ziyafeti çekerler. Ihtax sırasında kısrak sütünden yapılan kımızları içmek için tahta, deri veya ağaç kabuğundan yapılmış çok sayıda bardak kullanılır.

Saha kültüründe ve daha geniş Orta Asya bölgesinde biniciliğin önemine baktığımızda, atın bu geniş bozkır coğrafyasında neden evcilleştirildiğini daha iyi anlarız. Uçsuz bucaksız bozkırlarda uzun mesafeler kat edebilmek için ata binmek gerekir. Biniciliğin gelişimi, zorlu koşullara mükemmel uyum sağlayan atların dayanıklılığıyla bağlantılıdır.

Peki at evcilleştirilmemiş olsaydı ne olurdu?